"Ποδονίφτης" του Παύλου Μεθενίτη

 Αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο του Φιλαδελφειώτη δημοσιογράφου και συγγραφέα από την Εφημερίδα των Συντακτών . Ένα οδοιπορικό στις παιδικές του μνήμες , στην ιστορία του Ποδονίφτη και σε μια τεκμηρίωση γιατί  πρέπει να υπερασπιστούμε την ύπαρξη του ρέματος και όχι την κατασκευή του οχετού 

 Πριν από μισό αιώνα, όταν ήμουν μικρό παιδί, πήγαινα με τον παππού μου από τη Νέα Φιλαδέλφεια στη Νέα Ιωνία, περνώντας μέσα από το Αλσος της Φιλαδέλφειας, που τελείωνε στο ρέμα του Ποδονίφτη. Οι όχθες του ήταν πνιγμένες στις καλαμιές και τις λυγαριές, με πυκνά υπεραιωνόβια δέντρα να δημιουργούν μια φυσική αψίδα πάνω από το ρέμα, σκιάζοντας τις πρώτες αυλές από τα χαμόσπιτα της Νέας Ιωνίας, με τους χαμηλούς μαντρότοιχους, τους γκαζοντενεκέδες με τον βασιλικό και τα απλωμένα ρούχα. Σε αυτά τα σπιτάκια έμεναν ίσως οι εργάτριες και οι εργάτες που δούλευαν στα πάμπολλα κλωστοϋφαντουργεία της Νέας Ιωνίας. Θυμάμαι ακόμα, στον πηγαιμό, το νερό του Ποδονίφτη να είναι κατακόκκινο, ενώ στον γυρισμό από τη Νέα Ιωνία, να λάμπει καταπράσινο, από τα εκάστοτε απόβλητα των βαφείων που χύνονταν, φυσικά, στο ρέμα...

 Προχθές ξαναπήγα εκεί. Τρόμαξα να αναγνωρίσω το μέρος: το γεφυράκι δεν υπήρχε, αλλά ούτε και ο Ποδονίφτης, στο συγκεκριμένο σημείο τουλάχιστον. Ηταν «εγκιβωτισμένος»... Χαμένο το κελάρυσμα του νερού, χαμένες κι οι όχθες με τις ροδοδάφνες. Στη θέση τους υπήρχε κάτι σαν πλακοστρωμένος πεζόδρομος, ενώ τα σπιτάκια με τις αυλές και τα γεράνια είχαν γίνει πολυκατοικίες. Ομως, παντού, όλα ήταν πράσινα από την υγρασία, ενώ υπήρχαν καλύμματα φρεατίων κλειδωμένα – ο Ποδονίφτης έρεε υπογείως, μαζί με τις αναμνήσεις των παιδιών, που είχαμε περάσει ώρες πολλές στις όχθες του παίζοντας, ακούγοντας τα αηδόνια και ψάχνοντας για βατραχάκια...

Ο Ποδονίφτης, λοιπόν! Είναι ένας χείμαρρος που πηγάζει από τις νοτιοδυτικές πηγές του Πεντελικού Ορους. Το ρέμα κατεβαίνει από το Πάτημα στο Χαλάνδρι, από την οδό Δουκίσσης Πλακεντίας, και από εκεί περνάει στη Φιλοθέη. Συμβάλλει με το Ρέμα Πολυδρόσου και συνεχίζει από την οδό Καποδιστρίου προς την Καλογρέζα, τα Πατήσια, τη Νέα Φιλαδέλφεια και τη Νέα Ιωνία. Μετά, καταλήγει στον Κηφισό μαζί με άλλα ρέματα που κατεβαίνουν από τις Αχαρνές.

Η ετυμολογία της ονομασίας δεν είναι δύσκολη: «ποδονίφτης», από το «πόδι» και το «νίβω», δηλαδή πλένω. Και μάλλον δόθηκε στο ρέμα, είτε διότι το νερό ήταν τόσο λίγο, που αρκούσε μόνο για να πλύνεις τα πόδια σου, είτε διότι ήσουν αναγκασμένος να τσαλαβουτήξεις για λίγο στα ρηχά πριν πατήσεις τον δρόμο που διασταυρωνόταν με τον Ποδονίφτη από τις Αχαρνές. Οταν χτίστηκε η γέφυρα σ’ εκείνο το σημείο, οι διαβάτες δεν χρειαζόταν πλέον να βρέχουν τα πόδια τους, αλλά η ονομασία είχε ήδη παγιωθεί. Σε αυτό είχε συντελέσει και το ότι στις αρχές του 20ού αιώνα στην ευρύτερη περιοχή είχε ιδρυθεί ένα στάδιο, στο οποίο διεξάγονταν ιπποδρομίες και άλλοι αγώνες. Να σημειώσουμε πως το ιπποδρόμιο στον Ποδονίφτη εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 1902 με τη διεξαγωγή ιππικών, γυμνικών και ποδηλατικών αγώνων, που χαρακτηρίστηκαν ως άτυπο πανελλήνιο πρωτάθλημα.

Υπάρχουν ακόμα δύο εκδοχές για το τοπωνύμιο, αλλά τις παραθέτω με επιφύλαξη: ο χείμαρρος του Πεντελικού πήρε το όνομά του από τα παρακείμενα κτήματα της παλιάς οικογένειας Ποδονίφτη. Η άλλη εκδοχή θέλει τον Ποδονίφτη να παίρνει το όνομά του από τα βρόμικα ποδάρια των φαντάρων από στρατιωτικές μονάδες της Αττικής, που μετά τα γυμνάσια που έκαναν εκεί, τα έπλεναν στο ρέμα...

Πάντως το περιβάλλον πρέπει να ήταν όντως μαγευτικό, τότε, έναν αιώνα πριν. Αυτή η παρόχθια μαγεία έδωσε φτερά στην ανθρώπινη φαντασία: ο Νικόλαος Πολίτης αναφέρει έναν νυχτοπεριπατητή στο ρέμα, που κόντεψε να σκοτωθεί από τη «Νεράιδα του Ποδονίφτη» που του παρουσιάστηκε, για να τον ξεγελάσει, ως ένα αβοήθητο μωρό που κλαίει. Το στοιχειό πήγε να τον πνίξει όταν ο άνθρωπος προσέτρεξε σε βοήθειά του, αναγκάστηκε όμως να τον αφήσει όταν ο έντρομος διαβάτης επικαλέστηκε τη βοήθεια του Χριστού και της Παναγίας...

Οπως και να ’χει, ο χείμαρρος του Πεντελικού Ορους έγινε τόσο γνωστός ώστε έδωσε το όνομά του και στο μικρό χωριό που ήταν χτισμένο στις όχθες του. Το όνομα «Ποδονίφτης» έμεινε μέχρι που χτίστηκε ο προσφυγικός συνοικισμός στην περιοχή, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μιλώ φυσικά για τη Νέα Φιλαδέλφεια, που πήρε το επίσημο όνομά της το 1928. Μέχρι τότε, όλος ο κόσμος ήξερε τη Νέα Φιλαδέλφεια ως «Ποδονίφτη».

Πάντως, τα πόδια, γενικώς, φαίνεται να είναι το ετυμολογικό σήμα κατατεθέν της περιοχής: η Νέα Ιωνία, που μοιράζεται με τη Νέα Φιλαδέλφεια το ρέμα, παλιά λεγόταν «Ποδαράδες», ίσως από τον Τούρκο αγά Μουσταφά Ποδαρά που είχε το τσιφλίκι του στην περιοχή, ή από την παλιά αθηναϊκή οικογένεια των Πλατυπόδων. Μια τρίτη εκδοχή θέλει τον συνοικισμό των Ποδαράδων να ονοματοδοτείται από τις κολόνες του Αδριάνειου Υδραγωγείου, που υπήρχαν ακόμα σε δύο σημεία του Ποδονίφτη. Αυτοί οι πυλώνες στήριξης ονομάζονταν τότε «ποδάρια» ή «ποδαράδες» – δύο από αυτά τα ποδάρια υπάρχουν ακόμα στη Νέα Ιωνία, αψευδείς μάρτυρες, για δεκαεννιά αιώνες, της ικανότητας των Ρωμαίων μαστόρων. Ο συνοικισμός των Ποδαράδων, λοιπόν, μετά την Καταστροφή του ’22 και την εγκατάσταση εκεί των προσφύγων από τη Σπάρτη της Πισιδίας, ονομάστηκε επισήμως το 1923 από τον Πλαστήρα «Νέα Πισιδία», ένα όνομα που τελικά δεν επικράτησε, οριστικοποιούμενο αργότερα σε «Νέα Ιωνία».

Τελικά, ο Ποδονίφτης αποφάσισε να ξεπεράσει δραματικά τους περιορισμούς του ονόματός του. Στα τέλη του Οκτώβρη του 1994, μετά από σφοδρή καταιγίδα δέκα ωρών, το ρέμα ξεπέρασε κατά πολύ το βάθος που χρειάζεται για να πλύνει κάποιος τα πόδια του, και πλημμύρισε: 17 άνθρωποι πνίγηκαν στα ορμητικά νερά, ενώ εκτεταμένες περιοχές στη Νέα Φιλαδέλφεια, τη Νέα Ιωνία και τον Περισσό υπέστησαν τεράστιες καταστροφές... Το μέγα ζήτημα της απορροής των υδάτων από τα ρέματα άνοιξε δραματικά τότε. Ο Ποδονίφτης εγκιβωτίστηκε σε ένα μεγάλο μήκος του, αλλά έπειτα από προσφυγή δήμων και συλλογικοτήτων, το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε τον εγκιβωτισμό των τελευταίων 771 μέτρων του ρέματος.

Ετσι, οι παιδικές μας μνήμες έχουν ακόμα ένα μέρος της φυσικής τους κοίτης για να ταξιδέψουν, μαζί με τη μισοχαμένη μαγεία από τα στοιχειά, τα βατραχάκια και τα αηδόνια της ακροποταμιάς του Ποδονίφτη.